Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
Waldensi umocnili się w Kalabrii, dokąd Karol Kulawy, król Neapolu w latach 1285-1309, sprowadził robotników tekstylnych z północy, nieumyślnie wpuszczając waldensów do swego królestwa53.
Doliny piemonckie stanowią osobny rozdział54, ponieważ warunkiem zakorzenienia się tam herezji było krańcowe ubóstwo i izolacja od otaczającego
50 G.G. Merlo, Valdesi, s. 11; refleksje: s. 142-145; Tortolani: s. 17; zob. także Merlo, w BSSV CXXXVI
(1974), s. 1-30, na temat członków sekty z Alp.
51 Quellen zur (...] Waldemer, red. A. Patschovsky i K.V Selge, s. 47-48; G.G. Merlo, Valdeń, s. 16.
M. Schneider, Waldemertum, s. 72-73.
G. Gonnet i A. Molnar, Les \'audoh, s. 142.
G.G. Merlo, fretki e inquińtori nella societa piemontese del trecento, Turyn 1977 (analiza otoczenia heretyckiego zawierająca pobudzające, czasem kontrowersyjne hipotezy), recenzje: K.V Selge, HZ CCXXXI (1980), s. 445-447; J.C. Schmitt, BSRS IV (1986), s. 19-20; zob. także G.G. Merlo, \'aldeń (eseje podkreślające brak ciągłości w istnieniu waldensów).
230
Herezja i Kościół
świata. W przetrwaniu ruchu właśnie tam mogło odegrać pewną rolę poczucie odrębności dolin w porównaniu z życiem na równinach. Hierarchia doniosła władzom o obecności herezji i w pospiesznych dochodzeniach inkwizycyjnych ujawniono tam kilkuset podejrzanych, władze świeckie jednak niezbyt gorliwie wspierały te działania, prawdopodobnie nie chcąc niepokoić ludności. Jeżeli damy wiarę raportom z postępowań inkwizycyjnych prowadzonych w Piemoncie w różnych okresach wieków XIV i XV, doliny były miejscem schronienia dla rozmaitych heretyków i stały się tyglem, w którym ukształtował się ka-tarsko-waldensowski synkretyzm, współistniejący z dominującym nurtem czystego waldyzmu55. Napotykamy tam więc, oprócz negacji czyśćca i inwokacji świętych, odrzucenie przysiąg, donatyzm i wiarę w wyższość spowiedzi przed własnymi kaznodziejami oraz idiosynkratyczne rozumowanie, które prowadziło do wniosku, że Chrystus nie był prawdziwym Bogiem, ponieważ Bóg nie może umrzeć56, a także katarską naukę na temat dualizmu i endura, jak również akceptację swobody seksualnej. Spotykamy tu niezwykłego Giacoma Becha, przesłuchiwanego w roku 1388, będącego najwyraźniej kolejno zwolennikiem fraticelli, waldensów i umiarkowanie dualistycznych katarów57, oraz Giovan-niego Freyra, który wyznał, że rok wcześniej oddawał cześć słońcu i księżycowi, odmawiając Ojcze nasz i Ave Maria58. W przesłuchaniach z lat 1387-1388 i z roku 1451 pojawia się również stary motyw potajemnej orgii seksualnej, jaka rozpoczęła się, kiedy jeden z kaznodziejów, barbi, zgasił światło i powiedział: „Qui ama, si tenga!"59.
Pierwszym znanym źródłem średniowiecznym na Zachodzie zawierającym opowieści o heretykach oddających się przypadkowym kontaktom seksualnym w ciemności jest opis herezji z Orleanu z roku 1022, sporządzony przez Pawła z Saint-Pere de Chartres60. Tego rodzaju praktyki przypisywali heretykom
55 G. Gonnet, Casi di sincretismo ereticale in Piemonte nei secoli XIV e XV, BSSV CVIII (1960), s. 3-36; w kwestii wydań zob. przypisy. Częściowe, niedoskonale wydanie dokumentów z postępowań z lat 1387-1388 zawiera Dóllinger, Beitrage II, s. 251-273.
G. Gonnet, BSSV CV III, s. 19; jeżeli chodzi o dziwactwa, zob. wierzenie w smoka (tamże, s. 21).
Tamże, s. 22-24. Istnieje nawet fragment niemoralnej herezji wolnego ducha, s. 34 (na temat tej herezji, zob. dalej, s. 254-263). Bech wygląda mi na słownego ekshibicjonistę, a jego świadectwa wydają mi się podejrzane.
Tamże, s. 17.
59
Tamże, s. 33. Na temat barbi (lub barbae), 1. poj. barba, zob. wyżej, przyp. 2. Termin ten by! powszechnie
używany w XV wieku.
Wyżej, s. 28. G. Gonnet, BSSV CVIII, s. 33-36, uznaje oskarżenia o niemoralność. Nie zgadzam się z nim. G. Audisio, Luberon, s. 261-264, również uznaje libertynizm. Nie sądzę, by było to zasadne.
Waldensi po synodzie w Bergamo
231
w wieku XII Guibert de Nogent61 i Walter Map62. Grzegorz IX wydał bullę Vox in Koma, w której opisywano takie postępki heretyków63, a w różnych okresach podczas przesłuchań uzyskiwano wyznania na temat orgii od templariuszy i zbuntowanych franciszkanów64