Tomasz - oznacza pewien plan skierowuj�cy dzia�anie do celu" Poniewa� ludzk� natur� skazi� grzech pierworodny, nie mo�na jednak oczekiwa�, �e wszyscy dobrowolnie �w plan...

Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.

Poruszanie si� po drodze wiod�cej ku szcz�ciu wymaga wysi�ku i pa�stwo powinno ten wysi�ek organizowa�. Rozwa�aj�c natur� politycznego dzia�ania, trzeba mie� na uwadze nieodzowny udzia� wiary. Nie wolno odseparowa� religii i polityki. �w. Tomasz ostrzega: �sam z siebie rozum nie jest norm� rzeczy". Dzia�anie zgodne z prawem natury musi by� zawsze dzia�aniem poszukuj�cym Boga. Ostateczn� sankcj� wszelkiej m�dro�ci s� prawdy wiary. Majestatem najwy�szym jest wola Bo�a: �si�a drugiego poruszaj�cego �redniowiecze pochodzi od si�y pierwszego poruszaj�cego". Pobo�no�� to imperatyw utrzymuj�cy w�adz� w ramach porz�dku natury. Sprawowanie w�adzy kojarzy Akwinata z form� ruchu. To, co ni�sze, powinno szuka� swego celu w tym, co wy�sze. Ci, kt�rzy kieruj� pa�stwem, musz� wskazywa� cele, umo�liwiaj�ce nieustanne podnoszenie stopnia doskona�o�ci �ycia. To w�a�nie rozstrzyga o prawo-wito�ci poczyna� w�adzy. �w. Tomasz wyra�a zatem pogl�d pokrewny koncepcji Arystotelesa, dla kt�rego ustr�j by� form� maj�c� umo�liwi� �wyrobienie", urzeczywistnienie potencji. Bliski Arystotelesowi pozostaje r�wnie� wtedy, gdy twierdzi, i� sprawuj�c rz�dy, to co og�lne, nale�y postawi� nad tym, co partykularne. Wedle Akwinaty obo- wi�zywa� musi zasada dobra wsp�lnego, �poniewa� wszelka cz�� jest podporz�dkowana ca�o�ci, tak jak niedoskona�e doskona�emu, za� jeden cz�owiek jest cz�ci� doskona�ej wsp�lnoty". Prawem obowi�zuj�cym w pa�stwie - prawem pozytywnym - mo�e wi�c sta� si� jedynie �nakaz rozumu maj�cy na celu dobro wsp�lne". Wszelkie regu�y, kt�re tej dyrektywy nie respektuj�, s� tylko namiastk� prawa. G�osz�c, �e dzia�anie polityczne ma umo�liwia� wznoszenie si� na wy�sze stopnie doskona�o�ci, �w. Tomasz podejmuje klasyczny problem cnoty. Pochwa�� pobo�no�ci po��czy z uznaniem potrzeby nieustan- nego doskonalenia charakteru. �Z natury jeste�my zdolni do nabywania cn�t" - powiada. Mo�na wi�c zmienia� w�asne post�powanie i stawa� si� dzi�ki cnotom coraz lepszym cz�owiekiem. Cztery g��wne cnoty, kt�re wylicza w swej Sumie, to umiarkowanie, odwaga, sprawiedliwo��, roztropno��. Poj�cie cnoty odwraca uwag� od poj�cia grzechu pierwo- rodnego. Pozwala traktowa� cz�owieka jako istot�, kt�ra wymyka si� spod w�adzy niedoskona�o�ci. Ustala w rozwa�aniach o ludzkiej kon- dycji ca�kiem inn� tonacj� ni� pos�pne credo �w. Pawia. Akwinata re- habilituje m�dro�� antyku. Jego rozumowanie nie stanowi jednak pro- stego powielenia koncepcji stoickiej. Cnoty traktuje jako zakodowane w duszy impulsy dobra, kt�re wsp�graj� z nakazami prawa naturalnego. Prawo naturalne nie zosta�o wyryte w kamieniu i aby odkry� jego tre��, nale�y dzia�a�. Cnoty pozwalaj� nada� owemu dzia�aniu w�a�ciwy kierunek. Cz�owiek, kt�ry je zaniedbuje, staje si� g�uchy na 125 124 Historia my�li polityczno-prawnej nakazy natury. W uj�ciu �w. Tomasza nie ma zatem konfliktu pomi�dzy cnot� i wiar�; kultur� �poga�sk�" i chrze�cija�stwem. �w. Tomasz - jak na arystotelika przysta�o - wiele uwagi po�wi�ca problemom ustroju pa�stwa. Nie mo�e uciec od pytania, jaki ustr�j pozwala na takie uporz�dkowanie ludzkich poczyna�, aby zasada dobra wsp�lnego by�a realizowana w jak najwi�kszym stopniu. Zdawa� by si� mog�o, i� rygorom naturalnego porz�dku najbardziej odpowiada monarchia. �To, co zgodne z natur� - pisze autor Sumy - jest najlepsze. Ot� wszelkie rz�dy naturalne sprawuje jeden. Jeden cz�onek, mianowicie serce, porusza ca�� reszt�". Zgodne z natur� rz�dy jednostki nie oznaczaj� wszak�e bezwzgl�dnej dominacji. Ludzie nie powinni bowiem robi� nigdy tego, czego nie chcia� uczyni� sam Stw�rca. �W tym okazuje si� wielko�� cnoty kr�lewskiej - wywodzi �w. Tomasz - �e kr�l nosi w sobie szczeg�lne podobie�stwo do Boga, gdy� czyni w kr�lestwie, co On w �wiecie". A Stw�rca nie pozbawi� ludzi udzia�u w dziele tworzenia. Tak wi�c i zgodny z natur� ustr�j nie mo�e wyklucza� ludzkiej niezale�no�ci. Ka�da w�adza musi uszanowa� ludzk� wolno��. Dobre rz�dzenie ma polega� na inspirowaniu oraz inicjowaniu. M�dry w�adca powfhien tworzy� dobre prawo, wprawi� w ruch machin� i pozwoli�, by dzia�a�a samorzutnie. W�adza nie mo�e przyt�acza� spo�ecze�stwa; jej nadmierna koncentracja przeczy�aby za- sadom naturalnego porz�dku. W�adca, na�laduj�c Stw�rc�, musi pa- mi�ta�, i� mi�o�� nie mo�e by� ci�arem. Tak wi�c nawet najog�lniejsza wyk�adnia zasad natury wyklucza jed- nostronne pojmowanie rygoru hierarchicznego podporz�dkowania. W istocie koncepcja �w. Tomasza przemawia�a za w�adz� ograniczon�, ule- gaj�c� w znacznej mierze dyfuzji, w jaki� spos�b podzielon�. Pami�tajmy te� o jeszcze jednej wa�nej kwestii - Arystoteles by� zwolennikiem ustroju mieszanego. U �w. Tomasza, nawi�zuj�cego pod wieloma wzgl�dami do greckiego filozofa, spotkamy wyra�ne reminiscencje republika�skie. Jego sympatia dla monarchii cz�sto chwieje si�, ust�puj�c miejsca tezom, kt�re s� zgodne z koncepcj� ustroju mieszanego. Czytamy wi�c: �Nale�yty system w�adzy w pa�stwie lub narodzie wymaga uwzgl�dnienia dw�ch czynnik�w. Pierwszym z nich jest to, �eby wszyscy mieli jaki� udzia� we w�adzy; przez to bowiem utrzymuje si� pok�j �redniowiecze w narodzie i wszyscy taki system uznaj� i strzeg�" (O w�adzy). Drugim jest sam spos�b sprawowania w�adzy - �Najlepszym jest taki system sprawowania rz�d�w, w kt�rym zgodnie ��cz� si�: kr�lestwo, arysto- kracja i demokracja". Ostateczna ocena ustroju nie zale�y jednak od stylu rz�dzenia. Nie mo�e by� mowy o �adnej samoistnej warto�ci politycznego dzia�ania i samowystarczalno�ci cnoty. W rozprawie Contra errores Graecorum �w. Tomasz skrytykowa� poga�ski idea� dobrego �ycia i dobrze urz�dzonego pa�stwa. Nie zapominajmy, �e by� przede wszystkim chrze�cija�skim teologiem, kt�ry wypowiada� si� na temat w�adzy po to, by ugruntowa� prawdy wykraczaj�ce poza horyzont, jaki wyznacza sztuka rz�dzenia. Celem ostatecznym �nie jest �ycie wed�ug cnoty, ale osi�- gni�cie - dzi�ki cnotliwemu �yciu - radowania si� Bogiem"

Tomasz - oznacza pewien plan skierowuj�cy dzia�anie do celu" Poniewa� ludzk� natur� skazi� grzech pierworodny, nie mo�na jednak oczekiwa�, �e wszyscy dobrowolnie �w plan...

Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.

Tematy