Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
W eksperymentach terenowych istotne też są zagadnienia natury etycznej. Czy jest rzeczą etyczną stawianie niewinnych, przypadkowych świadków w sytuacji, w której ktoś słabnie i wydaje się poważnie chory? W eksperymencie laboratoryjnym prawa jego uczestników są zagwarantowane przez wyrażenie przez nich zgody i udzielenie informacji po zakończeniu eksperymentu: osoby badane są świadome tego. ze biorą udział w eksperymencie. Nawet wtedy, kiedy osoby badane biorące udziat w eksperymencie nie mają żadnych informacji o celach eksperymentu, wiedzą, że zostaną o nim poinformowane po zakończeniu badań. W eksperymencie terenowym osoby często nie są świadome tego, że biorą udział w badaniu. W takich sytuacjach obowiązkiem badacza jest upewnienie się, że dobra osobiste osoby, która stalą się uczestnikiem badania, nie zostały naruszone i że nie będzie się ona czuła zakłopotana i zestresowana. (Sposoby ochrony dóbr osobistych i zapewnienia poufności omówiliśmy w rozdziale 4).
I Podsumowanie
1. Obserwacja jest uważana za prototypową metodę stosowaną w naukach społecznych. Jeżeli chcemy zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć to, co istnieje, możemy to po prostu obserwować. Jeżeli jednak nasze wyniki mają być systematyczne, to obserwacja musi zostać przeprowadzona tak, aby spełnione zostały trzy zasadnicze jej warunki: musimy odpowiedzieć na pytanie, co chcemy obserwować, gdzie i kiedy chcemy obserwować i jaki stopień interpretacji wyników wymagany jest od obserwatora.
2. Problem badawczy wymaga, po pierwsze i przede wszystkim, określenia, jakie zachowanie ma być obserwowane: niewerbalne, przestrzenne, parajęzykowe czy językowe.
3. Sposób prowadzenia obserwacji jest podstawowym zagadnieniem problemu
23 Opis innych metod wykorzystywanych w celu minimalizowania problemu obniżenia trafności można znaleźć u Aronsona i in., Experimentation in Social Psychology.
237
badawczego i planu badawczego. Gdy celem badań jest eksperymentalne sprawdzenie hipotezy badawczej, jednostki obserwacji są wyraźnie definiowalne. Sytuacja badawcza jest ustalona — laboratorium lub badania w terenie. Czas obserwacji zo-1 staje określony, a dokonywane obserwacje są systematycznie rejestrowane. Zastosowane procedury powinny wymagać tylko tyle interpretacji, ile to niezbędne. Przykładem takiej procedury jest obserwacja kontrolowana. Rejestrując i kategoryzując dokonane obserwacje, badacze stosują metodę triangulacji, tj. posługują siei dwiema lub więcej metodami zbierania danych dotyczących tego samego zjawiska, I aby zwiększyć trafność otrzymanych wyników.
4. Użytecznym rozróżnieniem jest podział na realizm eksperymentalny — stopień, w jakim sytuacja eksperymentalna jest traktowana przez osoby badane jako rzeczywista, oraz realizm życiowy — stopień podobieństwa sytuacji eksperymen-1 talnej do świata rzeczywistego. W badaniach eksperymentalnych możemy się spot-1 kać z systematyczną stronniczością, która może być wynikiem wskazówek sugeni- j jących, stronniczości eksperymentatora lub artefaktów pomiarowych.
5. Eksperyment terenowy jest wyzwaniem dla badaczy ze względu na trudności j związane z kontrolowaniem sytuacji eksperymentalnej (środowiska naturalnego| doborem osób badanych i manipulowaniem zmienną niezależną. Podstawow problemem są zagadnienia natury etycznej, jako że osoby badane nie są świadom tego, że biorą udział w eksperymencie.
Podstawowe terminy
artefakty pomiarowe 234 czasowy terminarz 227 eksperyment terenowy 235 losowanie jednostek 227 obserwacja kontrolowana 230 obserwacja nie kontrolowana 230 realizm eksperymentalny 232 realizm życiowy 232
stronniczość eksperymentatora 233 triangulacja 222 wskazówki sugerujące 233 zachowania językowe 227 zachowania niewerbalne 225 zachowania parajęzykowe 226 zachowania przestrzenne 225
Pytania sprawdzajqce
1. Dlaczego badacze wybierają metodę triangulacji? Czy triangulacja jest ważniejsza w kontrolowanej sytuacji badawczej czy w badaniach terenowych?!
2. Wymień różne cele badawcze i dostosuj do nich — właściwe twoim zdaniem — formy obserwacji. Uzasadnij swój wybór.
3. Opisz podstawowe techniki określania czasu obserwacji i rejestrowania j wyników.
4. Omów zalety i wady eksperymentu laboratoryjnego i eksperymentu terem wego jako sposobów na przeprowadzanie obserwacji.
5. Omów korzyści i wady eksperymentu terenowego.
238
I Literatura dodatkowa
AronsonE., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), Psychologia społeczna. Serce i umysł, Poznań: Zysk i S-ka
| Wyd.
Mayntz R.. Holm K., Hubner P. (1985), Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, Warszawa: PWN.
OmeM.T. (1991), Eksperyment psychologiczny z punktu widzenia psychologii społecznej ze szczególnym uwzględnieniem wpływu zmiennych sugerujących hipotezę i ich implikacji, w: J. Brzeziński, J. Siuta (red.), Społeczny kontekst badań psychologicznych i pedagogicznych. Wybór tekstów, Poznań: Wyd. Nauk. UAM.
OmeM.T. (1993), Komunikowanie się w sytuacji eksperymentalnej: dlaczego jest istotne, jak jest oceniane i jakie ma znaczenie dla trafności ekologicznej, w: J. Brzeziński (red.), Psychologiczne i psy-chometryczne problemy diagnostyki psychologicznej, Poznań: Wyd. Nauk. UAM.
Rosemhal R. (1991), O społecznej psychologii samospetniającego się proroctwa. Dalsze dane potwierdzające istnienie efektów Pigmaliona i mechanizmów pośredniczących w ich występowaniu, w: I. Brzeziński, J. Siuta (red.), Społeczny kontekst badań psychologicznych i pedagogicznych. Wybór tekstów, Poznań: Wyd. Nauk. UAM.
Rosemhal R. (1991), Oczekiwania interpersonalne. Skutki przyjętej przez badacza hipotezy, w: J. Brzeziński, J. Siuta (red.), Społeczny kontekst badań psychologicznych i pedagogicznych. Wybór tekstów, Poznań: Wyd. Nauk. UAM.
SzustrowaT. (red.) (1987), Swobodne techniki diagnostyczne. Wywiad i obserwacja, Warszawa: Wyd. UW