Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
Populacja tej wyspy nigdy nie przekroczyła liczebności kilku tysięcy osób. Ludzie ci pozostali uzależnieni od pożywienia i żelaza importowanego z Norwegii oraz drewna przywożonego z wybrzeża Labradoru. W przeciwieństwie do Wyspy Wielkanocnej i innych odległych wysp Polinezji na Grenlandii nie utrzymałoby się samowystarczalne, wytwarzające żywność społeczeństwo, choć zarówno przed pojawieniem się wikingów, jak i po ustaniu skandynawskiego osadnictwa żyły tam samowystarczalne, łowiecko-zbierackie populacje lnuitów. Społeczeństwa Norwegii i Islandii same były zaś zbyt małe i biedne, by ciągle wspierać grenlandzkich ziomków.
452 * STRZELBY, ZARAZKI, MASZYNY
W czasie małej epoki lodowcowej, która zaczęła się w XIII wieku, ochłodzenie północnej części Atlantyku spowodowało dalsze zmniejszenie znaczenia produkcji żywności na Grenlandii. Ograniczono także podróże odbywane na tę wyspę z Norwegii i Islandii. Po raz ostatni Grenlandczycy spotkali się z Europejczykami w 1410 roku, gdy do wyspy dotarł islandzki statek zepchnięty z kursu przez niesprzyjające wiatry. Kiedy po 1577 roku Europejczycy zaczęli wreszcie znowu odwiedzać Grenlandię, kolonia wikingów już tam nie istniała. Najwyraźniej znikła bez śladu w XV wieku.
Biorąc pod uwagę poziom zaawansowania skandynawskiej technologii budowy okrętów w latach 986-1410, wybrzeża Ameryki Północnej leżały poza zasięgiem statków wypływających bezpośrednio z Norwegii. Wyprawy do Ameryki wyruszały więc z grenlandzkiej kolonii, oddzielonej od Nowego Świata szeroką zaledwie na 330 kilometrów Cieśniną Davisa. Jednakże członkowie tej małej kolonii nie mieli szans na dokonywanie w Amerykach dłuższych eksploracji i podboju ani na utrzymanie tam osadnictwa. Jedyne stanowisko archeologiczne wikingów na Nowej Fundlandii zawiera tylko pozostałości po zimowych obozowiskach, w których przez parę lat żyło nie więcej niż kilkadziesiąt osób. Sagi norweskie opowiadają o tym, że osiedla znajdujące się w Vinlandii atakowali ludzie zwani Skraelingami, będący zapewne albo nowofundlandzkimi Indianami, albo Eskimosami z Dorsetu.
Los grenlandzkiej kolonii, najdalej wysuniętego przyczółka średniowiecznej Europy, pozostaje jedną z romantycznych tajemnic archeologii. Czy ostatni mieszkańcy Grenlandii zmarli z głodu, czy usiłowali odpłynąć z wyspy, a może zaczęli krzyżować się z Eskimosami bądź też zginęli od miejscowych chorób lub eskimoskich strzał? O ile pytania dotyczące bezpośrednich powodów ich zagłady pozostają bez odpowiedzi, o tyle nadrzędne przyczyny, dla których nie powiodła się skandynawska kolonizacja Grenlandii i Ameryki, wydają się aż nadto jasne. Stało się tak, gdyż zarówno europejska baza (Norwegia), jak i cele ekspansji (Grenlandia i Nowa Fundlandia) oraz okres jej podjęcia (lata 984-1410) nie mogły zagwarantować skutecznego wy-
WOJNA ŚWIATÓW • 453
korzystania potencjalnej przewagi, jaką Europejczycy zdobyli dzięki produkcji żywności, technologii i organizacji politycznej. Na szerokościach geograficznych położonych zbyt daleko na północ, by wydajnie wytwarzać żywność, żelazne narzędzia nielicznych Skandynawów, mających małe poparcie jednego z najbiedniejszych krajów Europy, nie stanowiły przeciwwagi dla kamiennego, kościanego i drewnianego wyposażenia łowlecko-zbierackich populacji Eskimosów i Indian - mistrzów sztuki przetrwania w warunkach Arktyki.
Druga z eurazjatyckich prób kolonizowania Ameryk już się powiodła. Stało się tak dzięki temu, że baza, cele i czas ekspansji pozwoliły na efektywne wykorzystanie europejskiej przewagi. Sprzyjała również szerokość geograficzna kolonizo-wanych obszarów. W przeciwieństwie do Norwegii Hiszpania należała do krajów wystarczająco bogatych i ludnych, by wspierać eksplorację i kolonie. Hiszpańskie zdobycze terytorialne w Amerykach znajdowały się w rejonach subtropikalnych, doskonale nadających się do produkcji żywności, początkowo opierającej się na lokalnych uprawach i europejskich zwierzętach domowych, szczególnie na bydle i koniach. Transatlantyckie przedsięwzięcie kolonizatorskie Hiszpanii rozpoczęło się w 1492 roku - pod koniec wieku, w którym nastąpił szybki rozwój europejskiej technologii budowy statków morskich. Do ich konstrukcji wykorzystywano Już wynalazki dokonane na obszarze Oceanu Indyjskiego. Zastosowano osiągnięcia społeczeństw krajów islamskich, Indii, Chin i Indonezji w nawigacji, ożeglowaniu i projektowaniu statków. W rezultacie okręty zbudowane i samodzielnie dowodzone przez Hiszpanów zdolne były do tego, by pożeglować do, jak przypuszczano, zachodnich Indii. Ekspedycje hiszpańskie nie spotkały się z ograniczeniami podobnymi do tych, które zatrzymały kolonizację wikingów. Do hiszpańskich kolonii w Nowym Świecie dołączyły wkrótce inne, zakładane przez co najmniej pięć pozostałych krajów Starego Świata.
Pierwsze europejskie osiedla na obszarze Ameryk, poczynając od osady założonej w 1492 roku przez Kolumba, znajdowały się na terenach nazywanych ówcześnie Indiami Zachodnimi.
454 • STRZELBY, ZARAZKI, MASZYNY
Żyjąca na większości wysp populacja Indian, której szacunkowa liczebność w chwili odkrycia przekraczała milion osób, wyginęła bardzo szybko z powodu chorób, wysiedleń, niewolnictwa, wojny i planowej eksterminacji