Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
72).
Przedstawiony przez Kostomarowa sens i cel życia Kozaków polegał na obronie świętej wiary i wyzwalaniu z niewoli innowierców, nie tylko zresztą własnego narodu, ale i swych bliźnich, sąsiadów Polaków, czego przykładem są hetmani Piotr Konaszewicz Sahajdaczny i Iwan Wyhow-ski. Tak obrany cel spowodował, że „z dnia na dzień rosło i pomnażało się Kozactwo i już wkrótce wszyscy ludzie na Ukrainie zostaliby Kozakami, wszyscy byliby wolni i równi, i nie miałaby Ukraina nad sobą ani cara, ani pana, oprócz Boga jedynego, a za przykładem Ukrainy podobnie stałoby się w Polsce, a potem w innych krajach słowiańskich" (p. 76). Propagowana przez Kozaków wolność i równość, znosząca królów, carów i utrzymujących pańszczyznę panów, zaczęła zagrażać rządzącym i dlatego „Kozaczyznę zaczęli nękać i niszczyć, gdyż takie równe bractwo chrześcijańskie stało panom na przeszkodzie" (p. 80).
Idealizowana i nazywana wręcz „bractwem chrześcijańskim" Kozaczyzna zbuntowała się przeciw panom i stała się na krótko ziemią ludzi wolnych i równych. Nie uznająca jednak wolności kozackiej Polska pchnęła Ukrainę do zawarcia ugody z carami rosyjskimi, którzy okazali się bezwzględnymi ciemięzcami Ukrainy i pogromcami Kozaczyzny.
Doznane od panów polskich, a szczególnie od carów rosyjskich krzywdy, upokorzenia i męki narodu ukraińskiego przyrównał Mykoła Kostomarow do męczeństwa pierwszych chrześcijan. Miało to na celu przedstawienie Ukraińców jako wiernego Bogu narodu, który ma do odegrania
222
Włodzimierz Mokry
ważną rolę w odrodzeniu wśród wszystkich narodów słowiańskich wolności i ducha Chrystusa, ponieważ, jak podkreślono w Księgach ukraińskich, „tam tylko może być wolność, gdzie jest duch Chrystusa, a Ducha Bożego już wcześniej wygnali z Francji markizi oraz filozofowie" (p. 51). Tak ważną rolę w zmartwychwstaniu własnego narodu, a także innych Słowian, członkowie Bractwa Cyrylo-Metodiańskiego wyznaczyli Ukrainie dlatego, gdyż w ich przekonaniu Ukraina najdłużej i najczęściej niewinnie cierpiała i była ciemiężona. Polska, bolejąca nad utratą swej państwowości, do takiej roli nie mogłaby pretendować z powodu szerzącego się w tym państwie bezprawia. Nie mogła takiej misj i wypełnić też Rosja, gdyż sprawujący w niej rządy car nie tylko całkowicie odrzucił prawdziwie chrześcijańską zasadę służenia ludowi, ale stał się panującym „despotą- katem nad trzema narodami słowiańskimi" (p. 102).
Jedynie w Ukrainie, zdaniem autorów Ksiąg istnienia narodu ukraińskiego, w przeciwieństwie do Francji, Grecji, Polski i Rosji, nie został zaprzepaszczony „duch Chrystusowy". W odpowiedzi na próby narzucenia swojej władzy Ukrainie przez „panów i jezuitów", propagujących nauki papieża, Ukraińcy na wzór pierwszych chrześcijan tworzyli bractwa, broniąc prawdziwej wiary. Ukrainę od początku wytrwale broniącą wiary chrześcijańskiej stawia Kostomarow na czele rozpoczętego procesu odrodzenia moralnego i pokojowego rozwoju świata chrześcijańskiego