Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
Jest rzecz� oczywist�, �e istnienie samo w sobie przynale�y tylko jedno�ci i nigdy nie stosuje si� do liczby, lecz tylko do jcdnc�ci, z kt�rych liczba si� sk�ada. Mo�na powiedzie�, �e istnieje dwudziestu ludzi; lecz to tylko dlatego, �e istnieje jeden, drugi, trzeci, czwarty i tak dalej; je�eli zanegujemy istnienie tych ostatnich, tym samym odpada oczywi�cie istnienie pierwszych. Jest wi�c ca�kowicie niedorzeczne przyjmowa�, �e istnieje jaka� liczba, a jednocze�nie negowa�, �e istniej� jedno�ci, kt�re si� na ni� sk�adaj�; �e za� rozci�g�o�� jest zawsze liczb� wedle potocznego pogl�du metafizyk�w i nigdy si� nie rozk�ada na jedno�ci lub wielko�ci niepodzielne, przeto wynika st�d, �e rozci�g�o�� nie mo�e w og�le istnie�. Nie pomo�e tu odpowied�, �e wszelka okre�lona wielko�� rozci�g�o�ci jest jedno�ci�, lecz tak�, kt�ra dopuszcza niesko�czon� liczb� u�amk�w i jest niewyczerpalna przy kolejnym coraz dalszym dzieleniu. Albowiem wedle tej samej regu�y mo�na by uwa�a� owych dwudziestu ludzi r�wnie� za jedno��. Ca�y glob ziemski, ba, nawet ca�y wszech�wiat, mo�na uwa�a� za jedno��. Termin �jedno��" jest oznaczeniem
* Zarzucano mi, �e niesko�czona podzielno�� wymaga tylko niesko�czonej liczby cz�ci proporcjonalnych, nie za� alikwot, i �e niesko�czona liczba cz�ci proporcjonalnych nie tworzy rozci�g�o�ci niesko�czonej. Lecz rozr�nienie to jest ca�kowicie niewa�kie. Czy te cz�ci nazwiemy alikwo-tami czy proporcjonalnymi, nie mog� one by� mniejsze ni� te drobne cz�ci, kt�re ujmujemy poj�ciowo; i nie mog� zatem tworzy� rozci�g�o�ci mniej-SzeJ> ��cz�c si� ze sob�.
** Mons. Malesieu.
i, n,2
i, n,2
O ideach przestrzeni i czasu
O niesko�czonej podzielnolci przestrzeni i czasu
fikcyjnym, kt�re umys� mo�e stosowa� do dowolnej ilo�ci rzeczy, jakie ujmuje razem; i taka jedno�� nie mo�e istnie� sama przez si�, podobnie jak nie mo�e istnie� liczba, ta jedno�� bowiem w istocie rzeczy jest prawdziw� liczb�. Jedno��, kt�ra mo�e istnie� sama przez si� i kt�rej istnienie jest warunkiem koniecznym, a�eby istnia�a jakakolwiek liczba, jest innego rodzaju i musi by� doskonale niepodzielna i nie podlega� roz�o�eniu na mniejsze jedno�ci.
Ca�e to rozumowanie stosuje si� r�wnie� do czasu; lecz tu trzeba doda� jeszcze jeden argument, kt�ry dobrze b�dzie wzi�� w rachub�. Jest to w�asno�ci�, kt�ra nie da si� oderwa� od czasu i kt�ra w pewien spos�b stanowi jego istot�, �e ka�da cz�� czasu nast�puje po innej i �e �adna z nich, cho�by si� z ni� bezpo�rednio styka�a, nie mo�e nigdy z ni� by� jednoczesna. Z tej samej racji rok 1737 nie mo�e zachodzi� na obecny rok 1738 i ka�da chwila musi by� r�na od ka�dej innej, w stosunku do niej wcze�niejsza lub p�niejsza. Jest wi�c rzecz� pewn�, �e czas, tak jak on istnieje, musi si� sk�ada� z chwil niepodzielnych. Gdyby�my bowiem w czasie nie mogli nigdy doj�� do ko�ca podzia�u i gdyby ka�da chwila, tak jak ona nast�puje po innej, nie by�a doskonale jedyna i niepodzielna, to w�wczas by�aby niesko�czona ilo�� chwil wsp�istniej�cych lub cz�ci czasu, co, jak my�l�, ka�dy zgodzi si� nazwa� uderzaj�c� sprzeczno�ci�.
Niesko�czona podzielno�� przestrzeni zak�ada tak�� po-dzielno�� czasu, co jest oczywiste w naturze ruchu. Gdyby wi�c ta nie by�a mo�liwa, to i tamta musia�aby r�wnie� by� niemo�liwa.
Nie w�tpi�, �e ka�dy najbardziej uparty obro�ca tezy o niesko�czonej podzielno�ci �atwo si� zgodzi na to, �e te argumenty s� obiekcjami i �e nie podobna da� na nie
iak�� odpowied�, kt�ra by by�a ca�kowicie jasna i zadowalaj�ca. Tu mo�na zauwa�y�, �e nic nie mo�e by� bardziej niedorzeczne ni� ten zwyczaj, a�eby nazywa� obiekcj� to, co ro�ci sobie pretensje do dowodu, i �eby w ten spos�b pr�bowa� zr�cznie wywin�� si� przed si�� i oczywisto�ci� argumentu. Nie co do dowod�w �cis�ych, lecz co do wywod�w opartych na prawdopodobie�stwie, mog� powstawa� obiekcje i mo�e jeden argument prze-ciwwa�y� inny i zmniejsza� jego powag�. Dow�d, je�li jest s�uszny, nie dopuszcza �adnego kontrargumentu; je�li za� nie jest s�uszny, to jest czystym sofizmatem i wobec tego nie mo�e by� nigdy obiekcj�. Dow�d albo ma si�� nieodpart�, albo nie ma �adnej si�y. M�wi� wi�c o obiekcjach i replikach, o r�wnowa�eniu si� argument�w w takiej sprawie jak ta, jest to wyzna�, �e rozum ludzki jest tylko igraszk� s��w, b�d� te� �e sama ta osoba, kt�ra w ten spos�b m�wi, nie ma kompetencji, i�by rozwa�a� takie tematy. Dowody mog� by� trudne do zrozumienia z powodu abstrakcyjno�ci tematu; lecz nie mog� nigdy nastr�cza� �adnej takiej obiekcji, kt�ra by os�abia�a ich powag�, skoro ju� raz zostan� zrozumiane.
Prawda, �e matematycy zwykli m�wi�, i� tu po stronie przeciwnej s� argumenty r�wnie silne i �e teza punkt�w niepodzielnych r�wnie� podlega obiekcjom, na kt�re nie ma odpowiedzi. Nim rozwa�� te argumenty i zarzuty szczeg�owo, ujm� tutaj wszystkie razem i spr�buj� w kr�tkim i konkluzywnym rozumowaniu dowie�� od razu, �e jest ca�kowicie niemo�liwe, i�by mia�y one jak�kolwiek s�uszn� Podstaw�
