Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
To wszelako tak�e nadmiernie upraszcza wielo�� taktyk i strategii, jakie mo�na by zastosowa� w przestrzennej praktyce. Na przyk�ad wida�, jak wielu turyst�w plecakowych odwiedza te same miejsca nawet w Indiach, zwykle wraz z turystami z innych kraj�w, przyswajaj�c sobie widoki za po�rednictwem ograniczonych przestrzeni przedstawienia. Mo�na te� dostrzec now� gam� praktyk, kt�re staraj� si� wyj�� poza sformalizowane przedstawienia przestrzeni angielskiej wsi, jak na przyk�ad praktyki wykorzystywane podczas imprez rave i festiwali.
Edensor (1996: rozdz. 6) opisuje te� praktyki chodzenia miejscowych Hindus�w odwiedzaj�cych Tad� Mahal. Szczeg�lnie interesuj�ca jest jego obserwacja muzu�man�w. Staraj� si� oni pozostawa� tam d�u�ej ni� reszta miejscowej ludno�ci i traktuj� obiekt z wyj�tkow� rewerencj�. D�ugo chodz� po jego terenie, czytaj� ko-raniczne napisy (co prawie wszyscy zachodni tury�ci zupe�nie pomin�, jakiekolwiek by�yby ich praktyki chodzenia). Ich wzrok jest pe�en �nabo�nego szacunku", gdy powoli obchodz� mauzoleum lub siedz� na marmurowym tarasie, kontempluj�c w milczeniu. Edensor podsumowuje ich praktyki chodzenia:
272
Alternatywne przyrody
... ruch muzu�man�w odbywa si� wed�ug celowego i przewidywalnego przestrzennego wzorca, ale r�ni si� od ukierunkowanych tras zachodnich grup wycieczkowych, zawi�ego kursu turyst�w z plecakami i ... dr�g innych miejscowych turyst�w. (1996: 247)
Inne pokrewne praktyki chodzenia obejmuj� oczywi�cie wchodzenie na wzg�rza i zdobywanie szczyt�w g�rskich, co narodzi�o si� w europejskich Alpach i rozpowszechni�o w innych krajach. Najbardziej uderzaj�cym przyk�adem tego, jak wspinaczka g�rska sta�a si� cz�ci� turystyki masowej, jest Mount Everest. Zdobywanie go ma w ofercie tyle instytucji turystycznych, �e na pocz�tku lat 90. jednego dnia szczyt osi�gn�o 32 uczestnik�w wypraw (Weaver 1992). Co wi�cej, 10 tys. os�b rocznie dociera do bazy pod Everes-tem na wysoko�ci 6 tys. m n.p.m. W konsekwencji, jak ustalono, pod Mount Everestem zalega co najmniej 60 ton �mieci. Uwa�a si�, �e treking na Everest sta� si� nawet elementem to�samo�ci Hollywood jako swoisty rytua� przej�cia dla najwi�kszych gwiazd.
Wsp�lna dla chodzenia i wspinaczki jest idea wysi�ku. Przyjmuje si�, �e dany obiekt przyrodniczy tylko wtedy zostanie w�a�ciwie doceniony, gdy potrzeba wysi�ku wspi�cia si� na� lub dostania si� do niego; termin travel, �podr�", pochodzi w ko�cu od travail, �praca" (zob. Buzard 1993). T� ekspozycj� wysi�ku dobrze pokazuje Barthes'a (2000) analiza Guide Bleu, Niebieskiego przewodnika. Barthes uwa�a, �e Przewodnik ��czy w sobie trzy w�a�ciwo�ci: kult przyrody, purytanizm i ideologi� indywidualistyczn�. Moralno�� wi��e si� z wysi�kiem i samotno�ci�. Pewne zatem praktyki spo�eczne tylko wtedy uwa�a si� za w�a�ciwe w przyrodzie lub w procesie poznawania jej, gdy poci�gaj� za sob� mniej lub bardziej samotne dokonanie, zw�aszcza w zakresie pokonania nier�wno�ci terenu, g�r, w�woz�w, strumieni itd. Barthes zauwa�a, �e Przewodnik podkre�la �odrodzenie w czystym powietrzu, idee moralne u st�p g�r, zdobywanie szczyt�w jako postawf�] obywatelsk[�] itd." (2000: 157) Takie praktyki nie mog� wi�c pokonywa� dystansu bez problemu i wysi�ku. Aby do�wiadczy� przyrody, jednostka musi podr�owa� i dlatego te r�ne przestrzenne praktyki implikuj� d�ugi i cz�sto bardzo powolny ruch; do pewnego stopnia powolno�� jako tak� wysoko si� ceni. Trzeba te� zauwa�y�, �e wiejskie okolice zosta�y cz�ciowo przebudowane na pod�o�u tych praktyk i pr�b stworzenia praktyk, kt�re wymaga�yby takiego wysi�ku.
Wszelako istnieje, rzecz jasna, nader rozleg�a gama praktyk przestrzennych, nowych sposob�w �zamieszkiwania" na wsi, kt�re
Przyroda jako wiejska okolica
273
wcale nie s� powolne
