Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
Napiętnowaną osobę niemal zawsze się ostrzega przed podejmowaniem prób całkowitego pomijania piętna. (W końcu zalecanie takiej taktyki w oficjalnych publikacjach może być trudne, chyba że ktoś się przyznaje do tego anonimowo). Jest ona również zazwyczaj ostrzegana przed pełną akceptacją
152 Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości
i przyswojeniem negatywnych postaw innych wobec siebie, a także przestrzegana przed minstrelizacją287. Polega to na tym, że osoba napiętnowana, aby przypochlebić się innym, prezentuje przed nor-malsami pełen zestaw złych cech przypisywanych osobom takim jak ona, odgrywając w życiu rolę błazna:
Dowiedziałam się również, że kaleka musi uważać, by nie zachowywać się inaczej, niż ludzie się po nim tego spodziewają. Oczekują oni przede wszystkim, że kaleka będzie osobą ułomną; że będzie niepełnosprawny i bezradny, że będzie od nich gorszy. Staną się podejrzliwi i niepewni, jeśli kaleka tych oczekiwań nie spełni. Jest to dość dziwne, ale osoba niepełnosprawna musi grać rolę kaleki, tak jak wiele kobiet musi dostosować się do tego, czego spodziewają się po nich mężczyźni - stają się stereotypowymi kobietami. Również Murzyni muszą się często zachowywać jak klauni przed „wyższą" białą rasą, tak aby czarny brat nie wzbudził w białym strachu.
Znałam kiedyś karlicę, która była tego naprawdę smutnym przykładem. Była bardzo mała, miała mniej więcej cztery stopy wzro-
stu. Była osobą znakomicie wykształconą, jednakże w obecności innych ludzi stawała się niezwykle ostrożna, aby nie być niczym więcej niż karłem i grać rolę głupka - z tym samym sztucznym śmiechem i szybkimi, śmiesznymi ruchami, tak charakterystycznymi dla błaznów z królewskich dworów w średniowieczu. Tylko wśród przyjaciół mogła zdjąć błazeńską czapkę i odważyć się być kobietą, jaką była naprawdę: inteligentną, smutną i bardzo samotną288.
Z drugiej strony^dnostka z piętnem jest zazwyczaj przestrzegana przed normifikacją lub deminstrelizacją289. Jest zachęcana do tego,
287 Termin pochodzi z: A. Broyard, Portrait of the Inauthentic Negro, „Commentary", 1950, nr X, s. 59-60. Wiąże się z tym świadoma próba pełnego odgrywania roli, nazywana niekiedy personifikacją. Na temat Murzynów udających Murzynów zob. B. Wolfe, op. cit., s. 203.
288 F. Carling, op. cit., s. 54-55.
289 K. Lewin, op. cit., s. 192-193, stosuje tutaj termin „negatywny szowinizm"; A. Broyard, op. cit., s. 62, stosuje termin „inwersja roli". Zob. również: J.-P. Sartre, op. cit., s. 102 i następne.
Przystosowanie do grupy a tożsamość ego 153
by czuć niesmak wobec tych współtowarzyszy niedoli, którzy nie robiąc w zasadzie ze swojego piętna tajemnicy, jednocześnie starannie je zakrywają, oraz pokazują, że pomimo pewnych pozorów są niezwykle sprawni umysłowo, bardzo wielkoduszni, trzeźwi, męscy, zdolni do ciężkiej, fizycznej pracy i uprawiania wyczerpujących dyscyplin sportowych, krótko mówiąc - że są kulturalnymi dewiantami, osobami tak samo sympatycznymi jak my, wbrew reputacji swojej grupy290.
Powinno być jasne, że takie zalecane kodeksy zachowania dostarczają nosicielowi piętna nie tylko podstawy i polityki działania, nie tylko instrukcji, jak traktować innych, ale również recept na stosowne traktowanie siebie samego. Nie stosować się do kodeksu oznacza być osobą, która oszukuje samą siebie i jest na niewłaściwej drodze. Przestrzeganie go zaś oznacza, że jest się kimś prawdziwym i wartościowym - te wartości duchowe łączą się, tworząc coś, co bywa nazywane autentycznością291.
Można w tym miejscu wspomnieć, jakie mogą być skutki tego zalecenia. Po pierwsze, rady dotyczące osobistego zachowania zachęcają niekiedy osobę z piętnem do tego, by stała się krytykiem społeczeństwa i obserwatorem ludzkich relacji. Mogą ją doprowadzić do tego, że nie będzie oceniała od razu przypadkowych interakcji społecznych, lecz analizowała je, szukając ogólnych motywów, zasad, które nimi rządzą. Dzięki temu może się stać świadoma sytuacji, podczas gdy współobecni normalsi są w nią zaangażowani spontanicznie, są wewnątrz sytuacji, która jest dla nich tłem złożonym z kwestii nieabsorbujących ich uwagi. To rozszerzanie świadomości nosiciela piętna jest wzmacniane, jak wcześniej sugerowano,
290 Na temat Żydów zob.: J.-P. Sartre, op. cit., s. 95-96; na temat Murzynów zob.: A. Broyard, op. cit.; na temat intelektualistów zob.: M. Seeman, op. cit.; na temat Japończyków zob.: M. Grodzins, Making Un-Americans, „American Journal of Sociology", 1955, nr LX, s. 570-582