Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
425
najważniejszymi roślinami uprawnymi są gatunki wchodzące w skład austronezyj sklego zestawu: taro, pochrzyn, banany, palmy kokosowe i drzewo chlebowe.
Około 1400 roku n.e., wraz z zajęciem wysp Chatham, leżących u brzegów Nowej Zelandii, niecałe sto lat przed dotarciem na Pacyfik europejskich "odkrywców". Azjaci zakończyli penetrację tego oceanu. Historia ich podbojów, licząca dziesiątki tysięcy lat, zaczęła się, kiedy przodkowie Wiwora dotarli przez Indonezję na Nową Gwineę i do Australii, a skończyła dopiero wtedy, gdy zabrakło dla niej dalszych celów, a niemal wszystkie z nadających się do zamieszkania wysp Pacyfiku zostały już zajęte.
Dla każdego, kto interesuje się historią świata, społeczeństwa Azji Wschodniej l Pacyfiku są cennym źródłem informacji, gdyż dostarczają wielu przykładów wpływu środowiska na bieg wydarzeń. Ludy tych regionów, w zależności od położenia geograficznego swych ojczyzn, różniły się pod względem dostępu do podatnych na udomowienie dzikich roślin i zwierząt oraz możliwości kontaktowania się z innymi ludźmi. Społeczeństwa dysponujące środkami niezbędnymi do produkcji żywności i żyjące w miejscu sprzyjającym przenikaniu obcych technologii wypierały ludy niemające takich ułatwień. Za każdym razem gdy pojedyncza fala kolonistów rozprzestrzeniała w urozmaiconym środowisku, potomkowie osadników rozwijali się niejednakowo, zależnie od warunków środowiskowych, w których przyszło im żyć.
Wiemy, na przykład, że południowi Chińczycy dopracowali się swoistych metod produkcji żywności i własnych technologii. Z północy kraju przejęli pismo, dodatkową wiedzę techniczną i struktury polityczne, a następnie zaczęli kolonizować Azję Po-ludniowo-Wschodnią oraz Tajwan i wyparli większość pierwotnych mieszkańców tych regionów. Wśród potomków lub krewnych południowych Chińczyków zaludniających południowo--wschodnią Azję jest lud Yumbri. Żyje on w górskich lasach deszczowych wschodniej Tajlandii i Laosu. Jego członkowie powrócili do łowlecko-zbierackiego trybu życia. Z kolei ich bliscy kuzyni - Wietnamczycy (mówiący językiem należącym do tej sa-
426 • STRZELBY, ZARAZKI, MASZYNY
mej grupy austroazjatycklej, do której należy język yumhri) - pozostali wytwórcami żywności w żyznej delcie Rzeki Czerwonej i utworzyli ogromne imperium, o gospodarce opierającej się na wytwarzaniu metali. Podobne różnice powstały wśród potomków austronezyjskich rolników emigrujących z Tajwanu i Indonezji. Lud Punan zamieszkujący deszczowe lasy Borneo musiał się cofnąć do łowiectwa i zbieractwa, natomiast jego krewniacy z Jawy, żyjący na żyznych, wulkanicznych glebach, wytrwali w produkcji żywności, założyli pozostające pod wpływem Indii królestwo, przyswoili sobie umiejętność pisania, a także zbudowali wspaniały pomnik Buddy w Borobudur. Austronezyjczycy, którzy zdecydowali się na skolonizowanie Polinezji, zostali odcięci od wschodnioazjatycklch metod wytwarzania metali i od pisma, byli więc niepiśmienni i pozbawieni metali. Jednakże w rezultacie niejednorodności warunków środowiskowych nastąpiło ogromne zróżnicowanie gospodarczej, politycznej i społecznej organizacji ludów Polinezji. Wschodniopolinezyjscy koloniści, zamieszkujący wyspy Chatham, w ciągu tysiąclecia powrócili do łowlecko-zbierackiego trybu życia, żyjący na Hawajach zaś stworzyli zaczątek państwowości i system intensywnej produkcji żywności.
Wreszcie pojawili się europejscy osadnicy. Mieli przewagę techniczną nad tubylcami, co umożliwiło im chwilowe objęcie panowania nad większością tropików Azji Południowo--Wschodniej i wysp Pacyfiku. Jednakże miejscowe zarazki i sami wytwórcy żywności przeszkodzili Europejczykom w masowym zasiedleniu znacznej części regionu. Jedynie Nowa Zelandia, Nowa Kaledonia i Hawaje - największe l najbardziej odległe wyspy, położone najdalej od równika, a dzięki temu znajdujące się niemal w umiarkowanym klimacie, przypominającym klimat Europy - są obecnie zamieszkane przez liczne populacje białych. We wschodniej Azji i na większości wysp Pacyfiku, w przeciwieństwie do Australii i obu Ameryk, żyją nadal wschodni Azjaci i ludy Oceanu Spokojnego.
ROZDZIAŁ 1 7
WOJNA ŚWIATÓW
Największa w ciągu ostatnich trzynastu tysięcy lat zamiana jednej populacji ludzkiej przez drugą nastąpiła niedawno, na skutek kolizji społeczeństw Starego i Nowego Świata. Jak się przekonaliśmy w rozdziale drugim, jej najbardziej dramatycznym l decydującym zarazem momentem było pochwycenie przez maleńką hiszpańską armię Pl-zarra inkaskiego cesarza Atahualpy - absolutnego władcy największego, najbogatszego, nąjludniejszego i najbardziej zaawansowanego pod względem złożoności struktur administracyjnych l rozwoju techniki państwa Indian. Uwięzienie Atahualpy symbolizuje europejski podbój obu Ameryk, gdyż splot tych samych czynników, które stały się bezpośrednią przyczyną pochwycenia inkaskiego władcy, był również powodem europejskiej napaści na inne tubylcze społeczeństwa amerykańskie. Powróćmy więc do rozważań nad kolizją tych dwóch światów, wykorzystując Informacje zamieszczone w książce