Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
141
(dzier�awc�), ile g�os chrapliwy s�omki, kwiczo�a, lub, derkacza (kt�rym wabi� zwykle nowicyusz�w w my�liwstwie) w�r�d ciemnego odzywaj�cy si� lasu, lub co lepsze jeszcze,�ile pokrzyk wzlataj�cej przepi�rki, wo�aj�cej g�o�no z �an�w z�ot� k�osz�cych si� pszenic�, pe�nemi nadzieji i mi�emi dla ucha wyrazy, p�jd�cie ���! p�jd�cie ���!
I brzegi innych tak�e rzek zasadzone wiklem i �ozin�, s� siedliskiem podobnego� ch�ru s�owik�w, o kt�rych �piew, r�wnie jak i jego pan, troszczy si� w�o�cianin nader ma�o, kiedy nawzajem przy domu gromadnie i g�sto rozmno�one wr�ble, nie zwa�aj�c wcale na jego stracha postawionego w prosie lub konopiach z wiechcia, starej sukmany i podartego kapelusza z wiatraczkiem w r�ku, objadaj� mu smaczno ziarno, kt�re z samego nawet gro�nego wypatrzy�y kapelusza, przysiaduj�c na nim w przelocie. Z kapusty sterczy tu i owdzie czerep �ba ko�skiego, by wszelki od miejsca odwr�ci� urok ').
Na rzekach, gdzie jeszcze przemys� parowych lub ameryka�skich nie wystawi� m�yn�w, trzepie si� ra�no skrobacz, rwi�c� wod� po staremu na swoje ko�a zagarniaj�c jazem, z kt�rego potoku przybite ko�kiem mocz� si� konopie. Zwykle skrobacz ten, biedny, w jedno tylko zaopatrzony jest wodne ko�o, a pe�en trosk w�a�ciciel jego mynarz, pomny na gaw�dz�ce mu ju� w ko�o m�yny parowe, skrobie si� tak�e w g�ow�, licz�c noc� sw�j nie p�katy zw�j papierk�w (gulden�w), gdy tymczasem �wierszcz, podrze�niaj�c, to z za w�g�a to z za komina g�o�nym a miarowym skwierkiem, cichym jego dogaduje k�opotom i skargom. � M�yny miewaj� gdzie niegdzie charakterystyczne swe nazwy. I tak: pod Krakowem s� m�yny Dolne, Kr�lewskie, Podkamycze; w Radwanowicach m�yn Trosza, w Giebu�towie Sk�tek, w P�kowicach na Wielgiem i Fic, w Zelkowie u Szlachty, w Uje�dzie pode-JDworem i Murowany; w Bolechowicach na Zielonim; w Brzeziu na CzepcOwim; w Za-bie�owie na B�oni; w Zielonkach Szarysz�w i na Wielgiem, w Pr�dniku na Duchackiim (ob. str. 30); w Olelinie (pod Olkuszem) jest na rzece m�yn Tr�jlatek, kt�ry (jak powiadaj�) trzy lata miele gdy
2) Tak by�o do niedawna. Dzi� przy poszukiwaniu ko�ci na spodium (ko�� zw�glon�) lub na m�czk� (ko�� mielon�) na naw�z, ko�� tak przedniego gatunku nie wsz�dzie osta�aby si� w polu.
14'
obfit� jest woda, a trzy nast�pne lata stoji dla braku wody w tej rzece i t. d. �).
�'1
mm
IM W1
') W. Wielog�owski w powie�ci Komornica wymienia cnoty m�ynarza t.j. jaki on jest dba�y o swoje ko�o, o pa�ce (z�by) w kole, o cewie (tryby), paprzyc�.
143
I tu, jak w ca�ym kraju, grunta ka�dej wsi podzielone s� na cz�ci, nosz�ce od wiek�w pewne, w�a�ciwe sobie nazwy. Co wi�ksza, ka�da niwa, ka�dy �an, ka�de nawet w�o�cia�skie stajanie, ma swoje przezwisko. Niepodobna ich wszystkich tutaj wyliczy�. Dla przyk�adu jednak przytoczymy z nich niekt�re. I tak:
Wie� Modlnica na swym obszarze ma pola (czyli wzory): Zastawie (za stawami), Studzienki, Grabowiec, Ogrojec, �ysa-g�ra, Za-ko�ciele, Wro�na (folwark). Ma ��ki: Zmuly, Wodonki, Wielka-��ka, Ugory, Podgaj (k�pka lasu), Wikle, za-Bagnie, za Lip�, folw.fbdchru�cie.
S�siednia wie� Tomaszowice, ma na swych gruntach pola: na Zapa�ach, Pietrasz�wka (las i pole), Wok�wki, Pil�wki (niegdy� pastwisko g�sie), Sitnik, pod Siark�, �any v. �ony, Pokr�dka, v. Pokr�tka, na �ysej-g�rze, Podskale, na Bagnisku (��ka), Skotnica (wygon bydl�cy), za Groblami, Wy�g�wki, Grabuszyce (by� las grabowy), Pod-skalany (folwark). Ca�a ta wie� sk�ada si� z trzech cz�ci: na Budzyniu, na-Skotnicy, i na-wsi.
Wie� Giebu�t�w ma pola: Pogorza�ka, Stawy, �ysa-g�ra.
We wsi Czernichowie nad Wis�� s� pola: na G�rkach, na za-gaciu (miejsce zas�oni�te lasem), na �azach, na �akowcu (Zakowiec), na wiklach.
Raciborowice maj� ��k� Okopnik.
Rudawa grunta: Maczkowskie, Potykacz.
Nielepice, pola: Kraska, na g�rkach.
Krzeszowice, pola: Zagrody, ??-m�ynie (papierni), ��ki Siedleckie (pod �bikiem), Nawojowa-g�ra i t. d.
Zalas pole: Olkowskie, na-glinkach.
Gr�jec (pod Iiegulicami) pole: Polec, Budzy� (folwark).
korc�wki, kliny, stawid�a (zasuwki po nad ko�em): o mnicha przy kt�rym ? w rynnie stawid�a; jak dopomaga grobl� naprawi�, wa�u albo kamienia d�wign��, albo biegun czyli wierzchniak (kamie� wierzchni) nasie-ka�. Zrazu by� jedyny cz�owiek, pracowa�, materyi (przyrz�dy drzewne) do m�yna nastruga�, ludzi z workami zn�ci�, upust wynaprawia�, p�niej popsu� si� i m�yn zapu�ci�.�Dodamy, �e ko�a wodne bywaj� podsi�bierne lub nadsi�bierne (ober - schlachtig, unter - schlachtig) t. j. na kt�re woda z g�ry lub z do�u spada. We m�ynie a raczej we m�ynicy bywa potrz�sacz kt�ry trz�s�c si� porusza spodni� cz�� kosza czyli korytko, przez co zbo�e sypie si� do �rodka kamienia; wrzeciono czyli o�, na kt�rej kamie� si� obraca; p�jd czyli rusztowanie pod kamieniem, pytel, sito, rafka i t. d.
144
Babice, pola: na - Trzopkach, na Brzezinach, pod S�odowni�, �az nowy, ogrody: Pasternik, Zielnik, za-Stodo�ami, ��ki: pod Chro-�ci�, w ��gu; zagroda Kotecka.
Rybna, role: Oleksi�wka, Pietrzyk�wka, Skotnica, Ko�cionka, Plebanka.
Sosnka po�udniowa (blisko Rybny) pola: Zarokicie, Ska�a, Krzyk, Kaczmarskie.
Rudno ma pole Szatne.
P�aza: miejscowo�� Czarnebagno, folwark Oblaszki.
Filipowska wola, folw. Chorbiel�w, pola Cygankowskie, M�ynarskie, Karczemne.
Trzebinia grunt: Pleba�ski, W�o�� pod lasem, Wypych�w.
Nowa-g�ra pola Grzankowskie ('dzi� kapliczna), Szerokie-pole (ku Gorenicom, Tenderowska (ku Pisarom), Brzezinka, Klin, ogr�d zwany Babski, JDikorowski (w roku 1640), m�yn zwany Chechelskie.
Chrzan�w, folw. Kroczmiech, grunt przy g�rze Luczkowa, przy g�rze W�jtowa, przy drodze Luszowskiej i Wodzi�skiej, w Lesko-wach, za drog�, w klinie, klin-pod-kielichem, ��ka w pastwisku, plac po-galma�skie