Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
zarząd pozbawił go władzy, natomiast odebrać wymaga celownika i biernika: (ktoś) odebrał (komuś, coś), np. zarząd odebrał mu władzę.
Wymieniając zatem dane słowo na jego synonim, musisz czasem przebudować całe zdanie — w przeciwnym razie popełnisz błąd składniowy.
ca//czem
Ęf, Połącz każdy wyraz z kolumny lewej z jego dubletem znaczeniowym z kolumny prawej:
szofer pewnik
inwigilować przedstawiciel
aksjomat kierowca
reprezentant rolny
agrarny obojętny
indyferentny głośnik
megafon śledzić
apelować odwoływać się
Jp, Ustal, jaką wspólną cechę znaczeniową mają podane ciągi wyrazów bliskoznacznych. Który z nich ma najszerszy zakres znaczeniowy?
a) część, porcja, dawka, doza, racja, partia;
b) zapach, woń, odór, aromat, fetor,
c) trud, znój, mozół, mordęga, fatyga, wysiłek, zachód;
d) parada, wystawa, pokaz, rewia, popis, przegląd.
94
O znaczeniu wyrazów
JJ Do każdego z podanych wyrazów dobierz synonim wyrażający mocniej zasadniczo tę samą treść; wzór: radość — euforia:
smutek sukces dostatek
niepowodzenie strach przyjemność
JJ Do każdego z podanych wyrazów dobierz synonim wyrażający słabiej zasadniczo tę samą treść; wzór: bogactwo — dostatek:
kolosalny pyszny nędza
mikroskopijny prześliczny euforia
JJ Dobierz synonimy ekspresywne do podanych słów: kłopot, pieniądze, zabawa. Z jakich odmian języka pochodzą podane przez ciebie wyrazy bliskoznaczne? Które należą do odmiany uczniowskiej, a które do języka potocznego?
Wyrazy o przeciwnym znaczeniu — antonimy
Większość wyrazów kojarzy się w naszej świadomości w pary na zasadzie kontrastu znaczeniowego, np.: biały — czarny, mądry — głupi, dzień — noc, cicho — głośno, zacząć — skończyć. Zasada kontrastu umożliwia porządkowanie pojęciowe naszych różnorodnych doświadczeń życiowych, klasyfikowanie ich i ocenianie. Odzwierciedla też skłonność człowieka do dychotomicznego myślenia, czyli dzielenia zjawisk na dwa przeciwstawiające się sobie pod jakimś względem zbiory. Kontrast znaczeniowy ma różny charakter: może dotyczyć jakiejś stopniowalnej cechy, wyrażanej przymiotnikiem, np. lekki — ciężki, albo przysłówkiem, np. ciepło — zimno. Wówczas parę antonimiczną (antonim z grec. anti = przeciw + ónyma = imię) stanowią wyrazy nazywające skrajne punkty skali obrazującej stopień natężenia danej cechy albo wyrazy nazywające wartości położone na skali w jednakowej odległości od punktu zerowego, por. „cecha określająca temperaturę":
lodowaty zimny chłodny 0 letni ciepły gorący
— -*—_----------1------------------1------------------1------------------1------------------1------------------1------------------1--------------»> +
biegun punkt zerowy skali biegun
ujemny skali odnoszący się do normalnego, dodatni skali
przeciętnego stopnia natężenia danej cechy
95
Znaczenie w języku
>
Mamy tu do czynienia z antonimami właściwymi, czyli letni — chłodny, ciepły — zimny, gorący — lodowaty.
Taka stopniowalna przeciwstawność widoczna jest też w parach rzeczowników, np. olbrzym — karzeł, brak — nadmiar, i czasowników, np. poszerzyć — zwęzić, dodać — odjąć, czyli wszędzie tam, gdzie w grę wchodzi oznaczanie rozmiaru, liczby lub ilości, odległości, czasu, siły, prędkości, temperatury, ciśnienia, kosztów i w ogóle wszelkiej intensywności, którą można jakoś zmierzyć.
Innym rodzajem antonimii są pary wyrazów o znaczeniu komplementarnym, czyli wzajemnie wykluczającym się, np. żywy — martwy. Zaprzeczenie jednego wyrazu z takiej pary oznacza treść tożsamą ze znaczeniem drugiego, czyli nieżywy = mar-i twy. Rozpatrywana cecha nie jest stopniowalna. Zauważmy przy okazji, że zaprzeczenie antonimu właściwego, np. przymiotnika wysoki z pary wysoki — niski, daje inny wynik. On jest niewysoki nie oznacza wcale tego samego, co on jest niski Przy cechach stop-niowalnych chodzi bowiem o porównanie z jakąś normą, a nie o stwierdzenie stanu przeciwnego.
Komplementarne znaczenie mają też pewne pary rzeczowników, np. dzień — noc, praca — wypoczynek, ruch — spoczynek, i czasowników, np. pamiętać — zapomnieć, pozwalać — zabraniać. Oznaczają one pewną alternatywę, czyli dwie nawzajem wykluczające się możliwości „albo-albo", np. albo jest dzień, albo noc, albo ktoś pa->, mięta o czymś, albo zapomniał. Używając takich wyrazów, dokonu-g jemy zawsze wyboru jednej z dwóch tylko możliwych sytuacji. S Kontrast znaczeniowy może się jeszcze ujawniać w parach wyra-
g zów, które nazywają odwrotne, krańcowe fazy jakiegoś procesu, np. v> zaczynać — skończyć, włączyć — wyłączyć, przykleić — odkleić. Od-¦fe noszą się one do tego samego działania, ale jeden wyraz nazywa po-N czątek działania, np. kłaść się, a drugi koniec, np. wstawać, albo jeden nazywa sytuację odwrotną niż drugi, np. wlecieć — wylecieć.
Antonimy to wyrazy o treściach nawzajem przeciwstawnych.
Każdy z nas bez większego trudu potrafi dobrać jakiś antonim do podanego wyrazu