Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
Jeśli oprócz tych dwóch własności czyni widocznym inne rzeczy, zasługuje tym bardziej na miano „światło". \
W tym momeeie al-Gazali stwierdza, że dusze proroków zostały obdarzone zdolnością świecenia, która to
47 Ten podział na intelekt w możności i w akcie wskazuje wyraźnie^ na wpływ myśli Arystotelesa.
48 Świat boski, a dokładniej świat królestwa boskiego nazywa się w języku arabskim malakut. Warto dodać, iż świat władzy boskiej jest określany jako mulk, a świat boskiego zwierzchnictwa i mocy Boga nazywa się gabarut.
XXIV Wstęp
zdolność pozwala im rozprzestrzeniać wśród ludzi światła wiedzy pochodzącej od Boga. Autor nazywa proroków świecącymi pochodniami49.
Jeśli lampa jest symbolem tego, co daje światło, można w związku z tym nazwać ją ogniem. Pochodnie i lampy ziemskie czerpią światło od świateł wyższych. Te światła zaś są uporządkowane w taki sposób, że światło najbliższe źródłu zasługuje bardziej na to, by nazwać je światłem. Mówiąc o tej zależności, al-Gazali przytacza jako przykład światło księżyca, które przechodzi przez okno pomieszczenia, następnie pada na zwierciadło znajdujące się na ścianie, potem odbija się na przeciwnej ścianie i pada na podłogę, którą oświetla 80. Światło podłogi pochodzi ze ściany, to natomiast pochodzi ze zwierciadła, to z kolei z księżyca, który czerpie światło ze słońca oświetlającego księżyc. Te cztery światła odzwierciedlają ściśle ustalony porzą-
*• Prorok Muliammad został nazwany Lampą Oświetlającą, assiralj al-munir.
60 W swoich rozważaniach al-Gazali dochodzi do podobnych wniosków, jakie niesie za sobą idea wahdat al-wugud (jedność istnienia), która głosi, iż Bóg jest jedynym istnieniem, nie ma istnienia poza Nim. Bóg jest prawdą w swojej istocie i twórcą poprzez swojo przymioty. Świat istnieje wyłącznie dzięki odbiciu w nim Prawdy. Stworzenia otrzymują zaś cień istoty boskiej, która rzuca na nie światło swoich imion. Tworzenie jest zjawiskiem odwiecznym i polega na objawianiu się Istoty. Byty, stają się zatem boską epifanią. Jest faktem oczywistym, że, al-Gazali podając przykład o świetle księżyca i zwierciadle, w którym się to światło odbija, zastanawia się nad pochodzeniem świata od Boga. A. R. Badawi (Aflutin 'inda al-'arab — Plotyn u Arabów, t. 189-192) uważa, że al-Gazali mógł znać Enneady Pio ty na, a zwłaszcza tom czwarty tego dzieła. Badawi wyjaśnia następnie, że piąty rozdział tego tomu funkcjonował w skróconej formie w traktacie przypisywanym al-Parabiemu, choć w rzeczywistości były to fragmenty Enmad. A. A. 'Afifi (Miśkat al-anwar, s. 17) twierdzi natomiast, że w Bisalat al-'ilm al-ildhi (Traktat o wiedzy boskiej), bo tak właśnie nazywało się to dzieło, istnieją pewne myśli, którym al-Gazali się przeciwstawia. Chodzi przede wszystkim o ideę emanacji (fayd). Al-Gazali posługuje się pojęciem „emanaoja", by opisać tworzenie (halq), a tworzenie jest dla niego objawianiem się Istoty. 'Afifi uważa, że al-Gazali wykorzystał w MiSkdt al-anwar język filozoficzny, jaki występuje w Bisalat al-'ilm al-ilahi.
Wstęp XXV
dek, jedne są doskonalsze niż drugie, tak jak światła w świecie wyższym.
Mistycy rozumieją, mówi dalej al-Gazali, że w królestwie boskim istnieje hierarchia świateł. Na jej szczycie mieści się Źródło wszystkich świateł, a na niższych stopniach zostały rozmieszczone światła mniej doskonałe.
Światła w najszerszym pojęciu tego słowa posiadają więc Źródło pierwsze będące światłem samym w sobie i przez siebie51. Gdyby zatem rozpatrywać światła w ich istocie, okaże się, stwierdza dalej autor, że nie posiadają one własnego światła. Ich natura światła nie istnieje dzięki samej sobie, lecz wynika z innego światła. Al-Gazali mówi w tym miejscu, że ta natura światła jest „zapożyczona" 52 od innego. Światło, a więc Bóg, daje światło, a następnie w sposób ciągły je utrzymuje. Te słowa należałoby wyrazić w inny sposób. Bóg daje istnienie, a następnie w sposób ciągły je utrzymuje