Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
Rodziny, self i emocje w zanzibarskiej kulturze Suahili
Instytucja małżeństwa ma na Zanzibarze wręcz uniwersalny charakter. Posiadanie potomstwa również, gdyż zaledwie 2,5% kobiet zanzibarskich nie ma dzieci, apożądana liczba potomków to średnio 6,5 (Garssen 1988). Rozwody są powszechne. W społeczeństwie Suahili ludzie kierują się w swoim postępowaniu skrom-
287
SCHIZOFRENIA, KULTURA I SUBIEKTYWNOŚĆ_______________________
nością, respektowaniem praw innych osób, szacunkiem, wstydem i prywatnością (Swartz 1988). Członkowie rodziny opisywani są jako bardziej solidni i bardziej godni zaufania niż osoby niespokrewnione, ale także jako potencjalnie bardziej irytujący, ze względu na ich bliskość. Potomstwo, które sprzeciwia się życzeniom rodziców i traci przez to ich błogosławieństwo, jest narażone na to, że nie wejdzie do nieba. Wychowywanie dzieci leży w gestii szeroko pojmowanej rodziny.
Przeważająca większość - 98% - mieszkańców Zanzibaru wyznaje islam; 90% z nich to sunnici ze szkoły Shafi'ites (Garsen i Haji 1989). Ideologia muzułmańska określa rytm dnia codziennego oraz wyznacza istotne wydarzenia i punkty przełomowe w cyklu całego życia, wpływa na wybory moralne i przychodzi z pomocą w przypadku zmagania się z chorobą czy przeciwnościami losu. Miejscowi uczeni islamscy uznali zbiór hadisów1 Al-Bukhariego za trzon pism poświadczających o czynach Proroka Mahometa, które dostarczają wskazówek życiowych. Hadisyzawierają objaśnienia metod leczenia, jakie stosował Prorok, jego zmagań z czarami i rady dotyczące dżinów2. Koran i hadisy głoszą, że Allach nie obciąża ludzi ponad ich siły, a człowiek może poprzez cierpienie odkupić swoje grzechy. Hadisy nauczają, że przed wolą Allacha należy się ugiąć. Każdy, kto z wdzięcznością przyjmie udrękę zesłaną przez Allacha, może oczekiwać niebiańskiej nagrody. Teksty te aprobują ideę obecności i aktywności duchów w codziennym ludzkim doświadczeniu.
Niezwykle rozpowszechniony jest w tej kulturze pogląd, że przyczynę szaleństwa stanowią duchy. Spośród wszystkich psychoz odnotowanych w przeglądzie epidemiologicznym na Zanzibarze w 72 przypadkach na 100 rodziny chorych korzystały zarówno z tradycyjnych, jak i szpitalnych form terapii (Bondestam, Garssen i Abdulwakil 1990). Tradycyjne metody leczenia polegają na podawaniu roślinnych specyfików, terapeutycznym czytaniu Koranu i odprawianiu rytuałów duchowych.
Selfw kulturze Suahili jest zindywidualizowane, pozwala jednak przenikać się innym istnieniom. Zwłaszcza duchy, które są potężniejsze od ludzi, mogą wywołać choroby, niepowodzenia, bezpłodność i wiele innych kłopotów. Złość i agresja, które pojawiają się w interakcjach międzyludzkich, mogą zmieniać swoje trajektorie i odbijać się w relacjach ludzi z duchami (Caplan 1992). Gotowość duchów do impulsywnego działania i bezwstydnych aktów powoduje, że określa się je jako „innych". Duchy, które pod względem etnicznym mogą być Arabami, Europejczy-
1 Opowieść o życiu Proroka Mahometa lub jego wypowiedź. Hadisy tworzą sunnę (Tradyq'{) - najważniejsze po Koranie źródto muzułmańskiego prawa - przyp. tłum. (za http://wikipedia.oij) 2005 04 16
- W islamie duchy lub demony zamieszkujące ziemię stanowią obok ludzi i aniołów trzecią kategorię istot rozumnych; dżiny (r. żeński) są pozostałością mitologicznych wyobrażeń, jakie przetrwały w Arabii sprzed czasów muzułmańskich - przyp. tłum. (za http://wikipiedia.org) 2005 04 10
288
SZALEŃSTWO NA ZANZIBARZE...
I kami, Malgaszami, Etiopczykami czy pochodzić z jakiegoś plemienia na kontynen-I cie, są przyjmowane tak samo, jak dokuczliwi cudzoziemcy, którzy bez zaproszenia ibez powitania naruszają czyjąś prywatność (Giles 1995). Duchy mogą pochodzić również z ludu Suahili. Lecz nawet wtedy, gdy są bliskie etnicznie, nadal pozostają autonomiczne, brutalne, samolubne i nieskłonne do kontrolowania czy ukrywania swoich emocji, w przeciwieństwie do ich (wyidealizowanych) ludzkich odpowiedników, które dążą do tego, by żyć i zachowywać się zgodnie z wyższymi standardami uprzejmości