Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
Pierwszy zmarł w
USA w 1982 ?., drugi w Bejrucie w Libanie w 1976 r.
Gruntowne opracowanie poruszonego tu zagadnienia będzie możliwe dopiero po
uzyskaniu pełnego dostępu do postsowieckich archiwów byłego NKWD w krajach
ościennych ?? Wschodzie i w Moskwie.
2 Z. S. Siemaszko, W sowieckim osaczeniu 1939-1943, Londyn 1991, s. 378-379;
idem, Świadkowie irzeżyćsowieckich 1939-1946, Londyn 1999, s. 45; P. Żaroń,
Obozy jeńców polskich w ZSRS w latach '939-1941, Warszawa-Londyn 1994, s. 327-
328; W. J. Wysocki, Kapelani - ofiary zbrodni, „Zeszyty Catyńskie", Warszawa
1995, nr 5, s. 74-81. Norbert Honka wymienia liczbę 41 zamordowanych du-:hownych
polskich. Por. idem, Zycie religijne żołnierzy polskich w niewoli niemieckiej i
radzieckiej podczas II wojny światowej, Opole 1998, s. 169.
149
Krzysztof Kaczmarski
Przykłady represji sowieckich wobec działaczy Stronnictwa Narodowego w latach
1939-1941
Tematem referatu jest egzemplifikacja represji sowieckich wobec działaczy Okręgu
Lwowskiego Stronnictwa Narodowego w latach 1939-1941. Z uwagi na zajmowaną przez
niektórych z nich wysoką pozycję społeczną, jest to jednocześnie drobny
przyczynek do badań nad eksterminacją polskich elit politycznych pod okupacją
sowiecką.
W strukturze organizacyjnej Stronnictwa Okręg Lwowski (do połowy lat
trzydziestych XX w. używano również określenia Dzielnica Lwowska) obejmował
obszar województw: lwowskiego, tarnopolskiego, stanisławowskiego i wołyńskiego.
W połowie 1929 r. ZG SN podjął decyzję o utworzeniu Okręgu Rzeszowskiego, w
skład którego weszło osiem najbardziej na zachód wysuniętych powiatów
województwa lwowskiego (Rzeszów, Jarosław, Przeworsk, Łańcut, Nisko, Kolbuszowa,
Tarnobrzeg, Strzyżów) oraz trzy wschodnie powiaty województwa krakowskiego:
Jasło, Mielec i Ropczyce (prezesem Zarządu Okręgowego był do września 1939 r.
rzeszowski adwokat, dr Józef Liwo). W lipcu 1933 r. w ramach OL wydzielony
został Podokręg Przemyski, obejmującypowiaty: Dobromil, Przemyśl, Sanok,
Brzozowi Krosno (od 1934 r. funkq'ę prezesa pełnił Włodzimierz Bilan). Natomiast
na Wołyniu, dzięki aktywności mieszkającego w Szyłach koło Zbaraża i
gospodarującego na dwudziestosześciohektarowej działce wojskowej gen. Mariana
Żegoty-Januszajtisa, dopiero w drugiej połowie lat trzydziestych SN zaczęło
zdobywać pewne wpływy w miastach oraz wśród osadników wojskowych. Według danych
ZG SN na dzień 1 lipca 1936 r. OL SN miał liczyć siedem tysięcy członków (liczba
ta obejmuje również ok. 1,5 tys. członków Podokręgu Przemyskiego). W końcu lat
trzydziestych poparcie społeczne dla Stronnictwa na tym terenie wyraźnie wzrosło,
o czym mogą świadczyć wyniki ostatnich wyborów samorządowych, przeprowadzonych w
maju 1939 r. We Lwowie SN odniosło wówczas olbrzymi sukces, zdobywając 21
spośród 72 mandatów w Radzie Miasta (wpoprzednichwyborachw 1934 r. zdobyło ich
tylko pięć). Podobnie było w Podokręgu Przemyskim i OR (np. w Przemyślu na SN
głosowało ponaddwukrotnie więcej wyborców niż w 1934 r. i tylko wskutek
unieważnienia list SN w czterech spośród dziesięciu okręgów wyborczych,
Stronnictwo zdobyło zaledwie pięć mandatów. Było to jednak i tak o jeden mandat
więcej niż w 1934 r.)1. Należy również pamiętać o prężnie działającej we Lwowie
Młodzieży Wszechpolskiej. W latach trzydziestych była ona zdecydowanie
najliczniejszą organizacją akademicką w tym mieście2.
1 CAMSWiA, SN, t. 16; M. Żegota-Januszajtis, Życie moje tak burzliwe.
Wspomnienia i dokumenty, Warszawa 1993, s. 22-25; K. Kaczmarski, Podziemie
narodowe na Rzeszowszczyźnie 1939-1944, Rzeszów 2003, s. 49; A. Bonusiak, Lwów w
latach 1918-1939, Rzeszów 2000, s. 90-91. Na Wołyniu SN cieszyło się
zdecydowanie największymi wpływami wśród osadników w powiecie krzemienieckim, w
którym mieszkał gen. Januszajtis i gdzie osiedliło się stosunkowo sporo
hallerczyków i legionistów, służących wcześniej pod jego dowództwem. W 1935 r.
Januszajtis dwukrotnie został wybrany prezesem Związku Osadników w powiecie
krzemienieckim, ale Zarząd Główny Związku Osadników, z powodu zaangażowania
generała w działalność SN, nie zatwierdził tego wyboru - zob. J. Stobniak-
Smogorzewska, Kresowe osadnictwo wojskowe 1920-1945, Warszawa 2003, s. 209-211.
2 Zob. szerzej o akcjach ulicznych MW: G. Mazur, Szkic z dziejów Stronnictwa
Narodowego we Lwowie w latach 30. XX wieku [w:] Polska i jej wschodni sąsiedzi w
XX wieku. Studia i materiały ofiarowane prof. dr. hab. Michałowi Gnatowskiemu w
70-lecie urodzin, red. H. Konopka, D. Boćkowski, Białystok 2004, s. 105-137.
150
Nie sposób - niestety - odtworzyć dokładnego składu ZO SN we Lwowie w przededniu
wybuchu wojny. Wiadomo, że prof. Stanisław Głąbiński pozostawał cały czas
prezesem Zarządu, a w jego skład wchodzili m.in.: Jan Bogdanowicz - kierownik
wydziału organizacyjnego (i jednocześnie jeden z przywódców Sekcji Młodych SN),
inż. Jakub Knobloch - kierownik wydziału gospodarczego, kpt. rez. Adam
Swieżawski - sekretarz Zarządu, gen. Marian Żegota-Januszajtis oraz
(najprawdopodobniej) Józef Baraniecki, ks. Bolesław Grudzieński, inż. Marian
Lachowski, Jan Matłachowski, Adam Macieliń-ski, ks. Władysław Matus, dr Jan
Franciszek Pieracki, Jerzy Pańciewicz, Marian Emil Rojek, Alojzy Stamper, dr
Stanisław Skrzypek, prof. Władysław Tarnawski i Kazimierz Tychota. Prezesem
Zarządu powiatowego we Lwowie był por. rez. Kazimierz Rychlew-ski, zaś Zarządu
grodzkiego - Józef Romański