Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
Zwra-
cano uwagę na różne aspekty rodziny jako czynnika patogennego. Między
innymi podkreślano znaczenie niezaspokojenia potrzeb dziecka w rodzinie,
wadliwej struktury rodziny, niewłaściwej atmosfery emocjonalnej, właści-
wości osobowości rodziców oraz ich postaw i metod wychowawczych
(Ziemska 1976; Rembowski 1978; Baran 1981; Coie, Hawkins 1996).
Aktualnie, zwłaszcza w postępowaniu terapeutycznym, dominują po-
glądy, iż rodzina tworzy określony system, a objawy zaburzeń ujawniane
przez jej członków, w tym także przez dziecko, spełniają funkcję regulują-
cą ten system. Zdaniem jednych autorów służą one przywróceniu homeo-
stazy systemu rodzinnego, zdaniem innych spowodowaniu zmian w tym
systemie (Namysłowska 1992). Niezależnie od tego, który z tych poglądów
jest bliższy prawdy, można powiedzieć, że objawy zaburzeń zachowania
cechuje celowość i ukierunkowanie na system rodzinny. Przy takim rozu-
mieniu roli objawów ciężar postępowania diagnostycznego przenosi się
z dziecka i klasyfikacji zaburzeń występujących u niego na rodzinę, przy
czym nie szuka się w rodzinie czynników patologicznych, lecz stara się
określić i zrozumieć dynamikę jej funkcjonowania, wzorce zachowań,
wzajemne interakcje itp. (Namysłowska 1992). Dziecko jako najsłabsze
ogniwo systemu rodzinnego najszybciej i najwyraźniej uzewnętrznia
w swoim zachowaniu problem rodziny i dlatego najczęściej właśnie ono
zostaje „oddelegowane" do leczenia. Zrozumienie symptomów występują-
cych w zachowaniu dziecka możliwe jest tylko w kontekście rodziny, po-
nieważ pełnią one funkcję przystosowawczą, tzn. pozwalają dziecku pora-
dzić sobie z trudną sytuacją w rodzinie (John-Borys 1997).
Środowisko szkolne może być pierwotną przyczyną zaburzeń poprzez
nieprawidłowe warunki i organizację życia szkolnego, niedostosowanie
„
Postępowanie diagnostyczne w zaburzeniach zachowania u dzieci
217
wymagań do możliwości dziecka oraz niekorzystne cechy i postępowanie
nauczycieli, ale może też być miejscem ujawniania się zaburzeń, mających
swoje źródło poza szkołą (Spionek 1973).
W postępowaniu diagnostycznym należy pamiętać o wspomnianych
już wyżej specyficznych cechach zaburzeń u dzieci. Przede wszystkim
chodzi o to, że objawy mogą pojawiać się w innym, niż leży ich przyczy-
na, obszarze funkcjonowania dziecka. Często objawy wywołane przez
nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny i w rzeczywistości skierowane na
rodzinę ujawniają się w szkole. W takich przypadkach podejmowane
przez nauczycieli i rodziców działania koncentrujące się na zachowaniu
dziecka w szkole, poprawianiu tego zachowania - okazują się nieskutecz-
ne. Nieskuteczność tych wysiłków wynika właśnie z nieuwzględniania
właściwego celu i istoty objawów związanych z rodziną, a łączenia ich
bezpośrednio ze szkołą lub wyłącznie z osobą dziecka. ^J
Może też występować sytuacja odwrotna, gdy problemy dziecka w po- !
radzeniu sobie z wymaganiami szkolnymi powodują zaburzenia ujawnia-
jące się w domu. Problemy te mogą być różne i wynikać ze stosunku
nauczycieli, presji kolegów, warunków szkolnych. Rodzice, nie umiejąc
dotrzeć do przyczyn objawów, mogą je nasilać, traktując dziecko jako
chore lub leniwe, nadmiernie nieśmiałe lub wymagające zintensyfikowania
zabiegów wychowawczych.
Trzeba też mieć na uwadze, iż często objaw lub objawy, które są po-]
wodem zgłoszenia dziecka do specjalisty, nie są jedynymi i głównymi;
objawami zaburzeń. To, że są powodem szukania pomocy, świadczy co'
najwyżej o ich uciążliwości, przy czym mogą one być uciążliwe dla rodzP
ny, szkoły lub samego dziecka. Istotne jest więc ustalenie ewentualnych
objawów współwystępujących aktualnie lub też objawów wcześniejszych.
Może się okazać, że nie te najbardziej uciążliwe, ale właśnie te inne wska-]
żują na główny problem dziecka i rodziny. Znaczenie diagnostyczne mogą
mieć objawy wcześniejsze, a zwłaszcza te pierwsze, ponieważ często są
one skierowane bezpośrednio na sytuację będącą przyczyną zaburzeń.
Bardziej złożonymi przypadkami są zaburzenia funkcjonowania u dzie- }
ci ze specyficznymi zaburzeniami rozwoju psychicznego (np. dysleksja) lub
niższym poziomem intelektualnym