Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
Instrukcja strzelecka armii rosyjskiej zabraniała stosowania pocisków eksplodujących do rażenia siły żywej - ludzi i koni nieprzyjaciela. Przeznaczeniem tych pocisków było niszczenie wozów i składów amunicyjnych przeciwnika oraz zapalanie obiektów wroga. Pociski wydawano wyłącznie podoficerom i tylko po 10 sztuk.
Pocisk myśliwski Dougala wypełniony był prochem dymnym lub mieszaniną chloranu potasowego z siarczkiem amonu w proporcji 1:1. Otwór na przodzie pocisku zawierał piorunian rtęci. Jak prawie wszystkie pociski wybuchowe, wymagał on przy ładowaniu stempla wydrążonego na końcu (rys. 8g).
W pocisku myśliwskim do polowań na słonie, podobnie jak w poprzednim, nie przewidziano stosowania zabezpieczeń w postaci np. kapturka. Odsłonięta i wystająca iglica (opierająca się o spłonkę) stwarzała wyjątkowe niebezpieczeństwo podczas ładowania i przenoszenia pocisków (rys. 8h).
Nadporucznik armii saksońskiej Frotscher skonstruował pocisk zapalający. Mosiężna komora z materiałem zapalającym była wtopiona w ołowianą półkulę. Stalowy stożek (prowadnica iglicy) był wkręcony w środkowy mosiężny element. Umieszczona w środku spłonka inicjowała zapłon mieszaniny. Płomienie wydostawały się przez skośne, wychodzące na zewnątrz kanaliki (rys. 8i).
Z wymienionych tu pocisków do broni wojskowej jedynie pocisk Gardne-ra został użyty na większą skalę. 29 listopada 1868 r., podczas zwołanej w Petersburgu międzynarodowej konferencji wojskowej, przyjęto zakaz produkowania i używania w broni wojskowej pocisków eksplodujących o masie mniejszej niż 400 g.
Pociski wybuchowe (już w nabojach scalonych) stosowali jeszcze w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku niektórzy myśliwi polujący na słonie i nosorożce. Były niebezpieczne dla użytkownika, potrafiły eksplodować, wypadając np. z ładownicy i uderzając o twarde podłoże. Zabezpieczające tulejki, kapturki itp. stwarzały dodatkowy kłopot dla myśliwego. Edward Foa, znany w swojej epoce afrykański myśliwy i podróżnik, tak o nich pisał: "Kul wybuchających nie używałem. Najpierw w pośpiechu często zapomina się zdjąć bezpiecznik. Po wtóre można je upuścić i narazić na kalectwo siebie i towarzyszów. Dalej, trafiając zwierza, wybuchają one najczęściej przy uderzeniu w twardą powierzchnię skóry, więc prawie na zewnątrz, co do niczego nie prowadzi, zaś dla zwierza o skórze miękkiej zwykła kula aż nadto wystarcza. Kule wybuchające kwalifikują się obecnie do muzeum dawnych zabytków".3
Edward Foa": Polowania na grubego zwierza w Afryce Środkowej, Warszawa 1899
33
Rozdział IV
Jednostki miar i wag
W kręgu miłośników czarnego prochu w powszechnym użyciu są angielskie jednostki miar i wag. Masa pocisków i ładunków prochu podawana jest w granach. 1 grań (1 grain) = 0,0648 g (grama), czyli np. 65 grains = 65 x 0,0648 = 4,212 g (grama). Gramy przeliczamy na grany (grains) mnożąc masę podaną w gramach przez 15,432.
Przykład-
Przeliczenie 3,85 g na grany (grairuj)
3,85 x 15,432 = 59,4132 granów (grainó), w przybliżeniu 59,4 grains. Grany zapisywane są w skrócie grs. Aby wykluczyć możliwość pomylenia grama z granem, w dalszej części książki będziemy używać słowa grań, zgodnie z oryginalną pisownią, a więc grain w liczbie pojedynczej, grains - w liczbie mnogiej.
Masa ładunku prochu podawana jest także w drachmach (ang. drarrw). 1 drachma - (ang. dram, w skrócie dr.) = 1,773 g. Masa np. pocisku wyrażana jest niekiedy w uncjach: 1 uncja - 1 ounce (w skrócie 1 oz.) = 28,349 g Masa, np. broni podawana jest w funtach: 1 funt angielski - 1 pound (w skrócie 1 lb.) = 0,4536 kg
Jednostki długości:
1 cal - 1 inch (w skrócie in.) = 25,4 mm 1 stopa - 1 foot (w skrócie ft.) = 0,3048 m 1 jard - 1 yard(w skrócie yd.) = 0,914 m
Podaję także zapomniane rosyjskie jednostki miar i wag, występujące niekiedy w dawnej literaturze rosyjskiej z zakresu broni palnej: 1 wiorsta = 500 sążni rosyjskich = 1064,5 m 1 sążeń rosyjski = 3 arszyny = 2,13 m 1 arszyn = 16 werszków = 0,7111 m
1 werszek (ros. wierćzok) = 44,44 mm
1 linia = 0,1 cala angielskiego
1 funt rosyjski = 0,90283 funta angielskiego
1 funt rosyjski = 96 zołotników = 0,40952 kg
1 zołotnik = 96 doli = 4,2658 g
1 dola = 0,0444 g
Kaliber broni gwintowanej (w rym replik) podawany jest w setnych lub tysięcznych częściach cala.
Przykład-
Kal. 44, 0,44 x 25,4 mm = 11,176, w przybliżeniu 11,18 mm
Przykład
Kal. 577, 0,577 x 25,4 mm = 14,6558 mm, w przybliżeniu 14,66 mm
Zdarza się (w Anglii, nierzadko), że kaliber dawnej broni kulowej - gwintowanej określa się wagomiarowo, za pomocą, liczby niemianowanej, podobnie jak ma to miejsce przy oznaczaniu kalibru broni myśliwskiej gładkolufowej. Możemy spotkać się np. ze sztucerem myśliwskim firmy W. and J. Rigby z Dublina. Kaliber tej odtylcowej iglicowej (needle fire) broni z połowy XIX stulecia wynosi 80. Obok liczby 80 może znajdować się litera "g" (gauge) lub "b" (horę). Gauge oznacza grubość, bore- otwór, średnicę. Liczba 80 oznacza, że z jednego funta ołowiu można odlać 80 okrągłych, pełnych kul, których średnica odpowiada średnicy przewodu lufy. 453,6 g: 80 = 5,67 g - masa pocisku - kuli.
Obliczamy średnicę ołowianej kuli o masie 5,67 g wg wzoru:
r3 kuli (mm) = masa (g): 0,047477
r3 = 5,67: 0,047477 = 119,43
^119,43 = 4,925 (w przybliżeniu)
r = 4,925 mm, średnica kuli (przybliżony kaliber broni) = 9,85 mm.
W Anglii i USA słowa "kaliber" (calibre) nadal nie stosuje się dla oznaczania kalibru broni myśliwskiej gładkolufowej. Jak dawniej obok np. liczby 12 można spotkać literę "g" {gauge) lub "b" (bore).
Prędkość pocisku wyrażana jest w stopach na sekundę - ft. per sec. Energię pocisku określa się w stopofuntach (ft. lbs.) 1 ft. lb. = 0,1382 kgm
35
36
Jednostką ciśnienia jest funt na cal kwadratowy. 1 lb. /sq. in. = 0,0703 at (kg/cm2). Na komorze nabojowej lub dubeltówki kal. 16 możemy spotkać napis: 3 1/4 tons. Otóż jednostką ciśnienia (w Anglii) jest także tona angielska na cal kwadratowy. 1 ton/sq. in. = 157,49 at (kg/cm2)
3 1/4 tons - to wysokość normalnego roboczego ciśnienia przy strzale dla tejże broni. Jest to ok. 512 at. Tona angielska (1 ton) = 2240 funtów = 1016 kg.
Rozdział V
Pociski używane współcześnie w replikach broni odprzodowej
1. Pociski typu REAL i Maxi Bali
Rys. 9. Pociski: a) REAL;b) Maxi Bali
Na uwagę zasługuje amerykański pocisk typu REAL konstrukcji Lee Precision Inc. i pocisk Maxi Bali - wynalazek firmy Thompson Center Arms USA (rys. 9). Przeznaczone do broni długiej gwintowanej, bez plastra, posmarowane tłuszczem, są bezpośrednio wprowadzane do lufy. Dają się łatwo ładować (zwłaszcza REAL), nawet ( przy lufie zanieczyszczonej z powodu długotrwałego strzelania. Ich średnica jest minimalnie większa od kalibru lufy. Są stabilne w locie i celne. Należą do grupy pocisków pełnych, cylindryczno-stożkowych. Wykonane są z miękkiego czystego ołowiu.
Przeznaczone do broni z krótkim skokiem gwintu, 450-700 mm