Zgłębianie indiańskiej duszy jest jak nurkowanie w kowadle – najczęściej boli od tego głowa.
Działalność kolejarzy i kolejarskich grup sabotażowych ZZK przybierała duże rozmiary i różnorodne formy7. Ważną rolę w działalności konspiracji kolejarskiej grała pomoc świadczona Polakom korzystającym z kolei. Maszyniści ostrzegali ich przed łapankami na dworcach, umożliwiali ucieczkę w wypadku zagrożenia, zwalniając przed stacjami, przewozili na lokomotywach „spa-
5 Żołnierze żelaznych szlaków — wspomnienia kolejarzy (praca przygotowywana do druku w wydawnictwie MON).
6 „Zwrotnica" z września 1943.
7 Na nalepkach adresowych na wagonach kolejowych zmieniali kolejarze numery ł kierowali wagony w przeciwnym kierunku, w wyniku czego krążyły one po Rzeszy. Dziennik „Ostbahn" z 4 IX 1943 podawał numery 700 wagonów, które zaginęły z towarem, a na początku 1945 r. w DOKP Kraków pozostało 1000 cystern z tymi samymi numerami. Ponadto przedłużano manewry na stacjach, w wyniku czego powstawały „korki" na ważnych liniach i obniżała się ich przelotowość. Wyłączano z transportów wagony węgla, mąki, cukru. Kolejarze wystawiali także fikcyjne kwity kierownikom spółdzielni rolniczych na załadowanie większej ilości zboża kontyngentowego, a ubytki maskowano, pozorując kradzieże.
lonych", a .nawet przerzucali w ten sposób konspiratorów przez granicę GG. Dostarczali żywność transportowanym jeńcom, więźniom, wysiedlonym i wywożonym na roboty_ p,ociągami przewożono także pocztę (np. ZWZ posiadał wydzieloną sieć łączności kolejarskiej „Fala"). Wreszcie kolejarze byli ważnym ogniwem w sieci wywiadu kolejowego, zwłasZC2a ZWZ-AK; działalność ich ułatwiała, odczytanie zamiarów operacyjnych Wehrmachtu.
Kolejarski ruch oporu organizowali ppłk Otton Grosser i inż. Jan Dybowsfoi. Został on podporządkowany Departamentowi Komunikacji Delegatury Rządu. Na dworcach tworzono sekcje, które łączono w węzły, a te w dyrekcje; w Warszawie, Krakowie, Lublinie, Radomiu, Poznaniu, Katowicach, Gdańsku. Pdoin kolejowy Delegatury był częściowo zmilitaryzowany i podlegał ZWZ, który organizował równolegle wojskową służbę kolejową, dowodzoną przez płk. Zygmunta Cetnarowskiego 8.
Ważną rolę w ruchu oporu odgrywała konspiracja pocztowców, poczta bowiem dysponowała systemem łączności i korespondencyjnej, i telefonicznej. Środowisko to liczyło w 1939 r. 52 000 pracowników, zatrudnionych w 4000 urzędów pocztowych i 5541 stacjach telegraficznych. Wielu z nich przed wojną przeszkolono w Pocztowym Przysposobieniu Wojskowym. W okresie okupacji tylko na poczcie pracowało 14 000 Polaków (w połowie byli pocztowcy). W ich środowisku powstał w końcu 1939 r., opierając się na strukturze byłego Związku PraooW;n^ów Poczt d Telegrafów, Polski Komitet Samopomocy Społecznej d Gospodarczej Pracowników Pocztowych. Działalność swoją ,w Warszawie, Krakowie, Lublinie, Lwowie rozpoczął od samopomocy. Na akcję tę tylko w Warszawie wydawano 15 000 zł miesięcznie i objęto nią 400 pocztowców.
Stopniowo konspiracja pocztowa poszerzyła swą działalność
• Spośród kolejarzy rekrutowały się w większości patrole dywersji kolejowej Związku Odwetu i Kedywu. w pierwszym kwartale 1941 r. przykładowo liczba zatarć osi w porównaniu z analogicznym kwartałem poprzedniego roku wzrosła w węźle poznańskim o 27 proc., łódzkim o 112 proc. Uszkadzano także parowozy (w końcu lg42 r_ w GG było zepsutych 22 proc. lokomotyw) oraz przewożony sprzęt i uzbrojenie. Doprowadzano również do wykolejeń pociągów ; powodowano katastrofy, współpracując z ruchem oporu.
46
47
O walkę cywilną. W Warszawie mgr Kazimierz Dytkowski („Le-/ Hwa") utworzył na przełomie lat 1939 i 1940 organizację konspdr' racyjną. pocztowców, która nawiązała współpracę z Organizacją Wojskową Orzechowskiego i Korpusem Bezpieczeństwa; siecią konspiracyjną pocztowców w ramach ZWZ kierował tnż. Józef Możejko („Cukrowisfci"), a resortem Poczt i Telegrafów Delegatury — dr Tadeusz Dziekan